Greek blues
Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν μια κοινωνία ανασφαλή, συντηρητική και φοβισμένη. Με τις απαντήσεις τους οι ερωτώμενοι εκφράζουν:
- Εντονότατη αβεβαιότητα για τον ίδιο τον εαυτό τους. Αμφισβητούνται, σε κατεδαφιστική ένταση, οι θεσμοί οι οποίοι κατ’ εξοχήν εκπορεύονται –με τη λιγότερη δυνατή διαμεσολάβηση– από τους ίδιους τους πολίτες: τα κόμματα, οι κυβερνήσεις, η Βουλή. Οι Ελληνες έχουν φθάσει στο έσχατο επίπεδο αυτοεκτίμησης.
- Επένδυση σε θεσμούς, οι οποίοι ενσωματώνουν μια παραδοσιακή, απόμακρη και πατρική αυθεντία, έξω και πάνω από τον πολίτη. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας –κατ’ εξοχήν father figure και κατ’ αναλογίαν βασιλεύς–, η Ακαδημία, ο Στρατός και το Πανεπιστήμιο, παρά τις αμαρτίες τους, διατηρούν την εμπιστοσύνη. Η (σχετική) αμφισβήτηση της Εκκλησίας μοιάζει ένα «προοδευτικό» άλλοθι για τη «συντηρητική» αυτή συνιστώσα.
- Φόβο για τις επερχόμενες αλλαγές και τον διαφαινόμενο ολοένα και περισσότερο ανταγωνιστικό κόσμο. Απεγνωσμένα και απελπισμένα αναζητούνται λύσεις στην ασφάλεια του κρατισμού. Η ιδιωτική πρωτοβουλία και η ελεύθερη αγορά αποδοκιμάζονται. Η αμαρτωλή Ολυμπιακή εγκρίνεται, ο πολύπαθος ΣΕΒ καταδικάζεται.
- Συρρίκνωση του πολιτικού, δηλαδή κατ’ ουσίαν απο–πολιτικοποίηση. Η σχέση με την πραγματικότητα υφίσταται μόνον ως προς τους θεσμούς που εξυπηρετούν την απτή καθημερινότητα, όπως το σχολείο, η πυροσβεστική ή η μετεωρολογική υπηρεσία. Οσο ο ορίζων διευρύνεται, η σχέση εμπιστοσύνης και αντικειμενικών δεδομένων παύει να λειτουργεί. Καθώς κινούμαστε από την ιδιωτική προς τη δημόσια σφαίρα, εμφανίζεται μια βαθμιαία αποδέσμευση του ενεργού ενδιαφέροντος. Η ελληνική κοινωνία έχει ζήσει επί δεκαετίες ταχύτατους μετασχηματισμούς, τους οποίους δεν έχει αφομοιώσει, παρά επιφανειακά. Εχει απολέσει μεγάλο μέρος από τα παραδοσιακά της εφόδια και πλαίσια, χωρίς να τα αντικαταστήσει. Παρασυρμένη στην ύβρη του εύκολου χρήματος, της ήσσονος προσπαθείας και του καταναλωτισμού, βλέπει τη νέμεση να πλησιάζει με τη μορφή της οικονομικής κρίσης. Παραδοσιακές πολιτικές αντιδράσεις, προερχόμενες από προαιώνιες εμπειρίες, επανέρχονται στο προσκήνιο. Η λύση αναζητείται σε μια δύναμη εκτός κοινωνίας και οικονομίας, σε ένα κράτος σύμφωνα με το αυτοκρατορικό πρότυπο: ισχυρό, αυταρχικό και ανεξάντλητο. Είναι αλήθεια ότι Deus ex machina συχνά εμφανίστηκε στη νεοελληνική ιστορία. Η πιο πρόσφατη μετενσάρκωσή του υπήρξε η Ευρωπαϊκή Ενωση. Ομως και αυτή κλονίζεται σήμερα στην εμπιστοσύνη των Ελλήνων, καθώς εξαπλώνεται παντού η οικονομική κρίση.
Υπό άλλες συνθήκες και σε άλλες εποχές, θα ευσταθούσε ο ισχυρισμός πως πληρούνται οι ψυχολογικές και πολιτικές προϋποθέσεις για αυταρχικές πολιτικές περιπέτειες. Βυθισμένη σε ανασφάλεια για τις δυνάμεις της και φόβο για το μέλλον, η ελληνική κοινωνία εμφανίζεται έτοιμη να θυσιάσει τις ελευθερίες της, με αντάλλαγμα μια πατερναλιστική εξουσία η οποία να παράσχει ησυχία, τάξη και, οικονομική κυρίως, ασφάλεια.
* Ο κ. Γεώργιος - Στυλιανός Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris 1).
© 2008 H KAΘHMEPINH All rights reserved.
